Ο Μάρτης για τους αρχαίους Έλληνες συνέπιπτε με τα τέλη του μηνός Ανθεστηρίων και τις αρχές του Ελαφηβολιώνος.

Ήρθε Μάρτης, βάλε Μάρτη… καλό μήνα!!!

by pappanna

Πεντάγνωμος, Πεντάβουλος, Δίμουρος, Τιναχτοκοφινάς, Πεντάγδαρτος, Ξεροκοφινάς, Λολομάρτης είναι μερικές από τις ονομασίες που του έχει αποδώσει ο λαός μας λόγω των άστατων καιρικών συνθηκών και των γιορτών του.

Παρόλο που επίσημα η Άνοιξη αρχίζει το τελευταίο δεκαήμερο του Μαρτίου (στις 20-21 Μαρτίου) με την άφιξη του Ήλιου στο «εαρινό ισημερινό σημείο» της τροχιάς του, εν τούτοις ολόκληρος ο Μάρτης λογίζεται ως ανοιξιάτικος μήνας μαζί με τον Απρίλιο και τον Μάιο. Λόγω της εαρινής ισημερίας, λοιπόν, στο ρωμαϊκό ημερολόγιο ο Μάρτης είχε την πρωτοκαθεδρία, με την Πρωτοχρονιά να γιορτάζεται την 1η Μαρτίου (Καλένδες Μαρτίου). Την ημέρα εκείνη η «εσπερία δύσις» του Ταύρου, όταν δηλαδή ο αστερισμός του Ταύρου έδυε μαζί με τον Ήλιο, σήμαινε την αρχή του νέου έτους και οι Εστιάδες ιέρειες άναβαν νέα ιερή φωτιά στον ναό της Εστίας, στην αγορά της Ρώμης. Την Πρωτοχρονιά γιορτάζονταν επίσης και τα Ματρονάλια, προς τιμή την θεάς Ήρας και μητέρας του Άρη, καθώς και τα γενέθλια του ίδιου του Άρη προς τιμήν του οποίου ο μυθικός Ρωμύλος έδωσε στον Μάρτιο το όνομα του πατέρα του και γενάρχη των Ρωμαίων, του Άρη (Mars).

Ο Μάρτης για τους αρχαίους Έλληνες συνέπιπτε με τα τέλη του μηνός Ανθεστηρίων και τις αρχές του Ελαφηβολιώνος. Ήταν ο μήνας που γιόρταζε η Δήλος τον «μουσηγέτη θεό της», ενώ γιορτάζονταν επίσης και ο Διόνυσος των Ελευθερών, μιας μικρής κωμόπολης στα σύνορα Αττικής και Βοιωτίας. Αργότερα οι πολυήμερες γιορτές των «Διονυσίων εν άστει» στην Αθήνα ξεπέρασαν σε μεγαλείο όλες τις άλλες παρόμοιες γιορτές της περιφέρειας. Με τα Διονύσια συνδέθηκαν επίσης και τα Ασκληπιεία με θυσίες προς τιμήν του Ασκληπιού. Με τα Διονύσια συνδέεται επίσης και η πρώτη εμφάνιση των δραματικών αγώνων όπου διαγωνίζονταν τρεις τραγικοί ποιητές με μία τετραλογία και πέντε κωμικοί με μια κωμωδία ο καθένας. Στη δημώδη παράδοση ο λαός μας έχει δώσει στον Μάρτη διάφορες ονομασίες που σχετίζονται κυρίως με τις ασταθείς καιρικές συνθήκες που επικρατούν στη διάρκειά του. Γι’ αυτό είναι γνωστός ως Κλαψομάρτης, αλλά και Πεντάγνωμος: «Ο Μάρτης ο Πεντάγνωμος, πέντε φορές εχιόνισε και πάλι το μετάνιωσε πως δεν εξαναχιόνισε» και «Μάρτης, γδάρτης και κακός παλουκοκαύτης» και «Κάλιο Μάρτης στις γωνιές, παρά Μάρτης στις αυλές». Παρόλα αυτά ο Μάρτης θεωρείται ο καταλληλότερος μήνας για φύτεμα δένδρων και γι’ αυτό ονομάζεται και Φυτευτής, ενώ λόγω της γιορτής του Ευαγγελισμού ονομάζεται και Βαγγελιώτης. Τον Μάρτη πάντως ξεκινάει και η Άνοιξη, γι’ αυτό «από Μαρτιού καλοκαιριά, κι απ’ Αύγουστο χειμώνας».

Ένα από πιο παλιά και αγαπημένα έθιμα αναβιώνει δυναμικά στις μέρες μας γεμίζοντας τα χέρια των παιδιών με ασπροκόκκινα βραχιολάκια. Η Μαρτιά, ή αλλιώς ο Μάρτης, είναιένα βραχιόλι από άσπρες και κόκκινες κλωστές που φτιάχνουν εδώ και πολλά χρόνια οι μητέρες για τα παιδιά τους τον μήνα Μάρτη.

Ο «Μάρτης», είναι ένα πολύ παλιό έθιμο και πιστεύεται ότι έχει τις ρίζες του στην Αρχαία Ελλάδα, και μάλιστα στα Ελευσίνια Μυστήρια.

Οι μύστες των Ελευσίνιων Μυστηρίων, έδεναν μια κλωστή, την «Κρόκη», στο δεξί τους χέρι και το αριστερό τους πόδι.

Από την 1η ως τις 31 του Μάρτη, τα παιδιά φορούν στο χέρι τους, στον καρπό, ένα βραχιολάκι φτιαγμένο από στριμμένη άσπρη και κόκκινη κλωστή, τον «Μάρτη» ή «Μαρτιά». Σύμφωνα με την λαϊκή παράδοση, ο «Μάρτης», προστατεύει τα πρόσωπα των παιδιών από τον πρώτο ήλιο της Άνοιξης, για να μην καούν.

Ο «Μάρτης» μένει στο χέρι μέχρι να δούμε το πρώτο χελιδόνι στο τέλος του μήνα.

Το άσπρο χρώμα συμβολίζει την αγνότητα και το δεσμό της οικογένειας, η δε κόκκινη συμβολίζει την αγάπη.

Οι δύο μαζί κλωστές αποτελούν το δεσμό και την πίστη προς τη θρησκεία.

“Μάρτη” δεν φορούσαν μόνο οι άνθρωποι. Σε σε κάποιες περιοχές της χώρας κρεμούσαν την κλωστή όλη τη νύχτα στα κλαδιά μιας τριανταφυλλιάς για να χαρίσουν ανθοφορία, ενώ σε άλλες περιοχές την έβαζαν γύρω από τις στάμνες για να προστατέψουν το νερό από τον ήλιο και να το διατηρήσουν κρύο. Σε άλλες περιοχές το φορούσαν μέχρι να φανούν τα πρώτα χελιδόνια, οπότε και το άφηναν πάνω σε τριανταφυλλιές, ώστε να τον πάρουν τα πουλιά για να χτίσουν τη φωλιά τους. Αλλού πάλι το φορούν ως την Ανάσταση, οπότε και το δένουν στις λαμπάδες της Λαμπρής για να καεί μαζί τους.

Στη Μακεδονία για παράδειγμα αντί κόκκινης κλωστής έβαφαν τον καρπό του αριστερού χεριού με πορφύρα. Το έθιμο αυτό πέρασε και στο Βυζάντιο, μόνο που ο πλούτος εδώ άλλαζε το χρώμα της κόκκινης κλωστής σε χρυσή. Σαν ερχόταν η ώρα να βγάλουν την κλωστή, καλούσαν τους φίλους σε γλέντι και πριν απ αυτό έκαιγαν την κλωστή σε ένα πιάτο και από το σχήμα της στάχτης μάντευαν το μέλλον. Σε άλλα μέρη το «μαρτάκι» το τύλιγαν σε μια πέτρα ,την έβρεχαν μέσα σε πηγάδι για να είναι η κοπελιά που θα το φορούσε δροσερή ή το έβαζαν στην λαμπάδα της Ανάστασης να καεί.

Στην Αθήνα για παράδειγμα η μητέρα ή η γιαγιά κρατώντας ένα λευκό ανάβαθο πιάτο με λάδι έβαζε τα παιδιά να κοιτάξουν μέσα το πρόσωπό τους ενώ εκείνη μονολογούσε διάφορες ευχές. Στη Λέσβο τα κορίτσια κοίταζαν μέσα στις σφίδες (κιούπια) που υπήρχε λάδι κι έτσι δεν τις έπιανε ο ήλιος. Στα Μέγαρα έχουν έθιμο να γελούν το Μάρτη δηλαδή να πουν ένα ψέμα για να γελάσουν κάποιον.

Ο Μάρτης έχει και ένα ζεστό ήλιο, δυνατό, που καίει και τσουρουφλίζει.

Η παράδοση λέγει πως ο ήλιος του Μάρτη μαυρίζει το πρόσωπο και δημιουργεί στίγματα και λεκέδες.

“Του Μάρτη ο ήλιος βάφει και πέντε δεν ξεβάφει”.

Οι κοπέλες, λοιπόν, έπρεπε να προφυλαχθούν για να μη μαυρίσουν.

Γιατί το λευκό δέρμα ήταν ένδειξη καλής καταγωγής.

“Ο πόχει κόρην ακριβή του Μάρτη ο ήλιος μην την δει”.

Το έθιμο του Μάρτη γιορτάζεται ίδιο και απαράλλαχτο στην Αλβανία ως «Βερόρε». Οι κάτοικοι φορούν βραχιόλια από κόκκινη και άσπρη κλωστή για να μην τους «πιάσει» ο ήλιος, τα οποία και βγάζουν στα τέλη του μήνα ή όταν δουν το πρώτο χελιδόνι. Άλλοι πάλι, δένουν τον «Μάρτη» σε κάποιο καρποφόρο δέντρο, ώστε να του χαρίσουν ανθοφορία, ενώ μερικοί τον τοποθετούν κάτω από μια πέτρα κι αν την επόμενη ημέρα βρουν δίπλα της ένα σκουλήκι, σημαίνει ότι η υπόλοιπη χρονιά θα είναι πολύ καλή.

Τηρώντας παραδόσεις και έθιμα αιώνων, οι Βούλγαροι, την πρώτη ημέρα του Μάρτη, φορούν στο πέτο τους στολίδια φτιαγμένα από άσπρες και κόκκινες κλωστές που αποκαλούνται «Μαρτενίτσα».

κάνε κλικ για την κατασκευή

Σε ορισμένες περιοχές της Βουλγαρίας, οι κάτοικοι τοποθετούν έξω από τα σπίτια τους ένα κομμάτι κόκκινου υφάσματος για να μην τους «κάψει η γιαγιά Μάρτα» (Μπάμπα Μάρτα, στα βουλγαρικά), που είναι η θηλυκή προσωποποίηση του μήνα Μάρτη. Η «Μαρτενίτσα» λειτουργεί στη συνείδηση του βουλγαρικού λαού ως φυλαχτό, το οποίο μάλιστα είθισται να προσφέρεται ως δώρο μεταξύ των μελών της οικογένειας, συνοδευόμενο από ευχές για υγεία και ευημερία.

Το ασπροκόκκινο στολίδι της 1ης του Μάρτη φέρει στα ρουμανικά την ονομασία «Μαρτιζόρ». Η κόκκινη κλωστή συμβολίζει την αγάπη για το ωραίο και η άσπρη την αγνότητα του φυτού χιονόφιλος, που ανθίζει τον Μάρτιο και είναι στενά συνδεδεμένο με αρκετά έθιμα και παραδόσεις της Ρουμανίας. Σύμφωνα με την μυθολογία, ο Θεός – Ήλιος μεταμορφώθηκε σε νεαρό άνδρα και κατέβηκε στη Γη για να πάρει μέρος σε μια γιορτή. Τον απήγαγε, όμως, ένας δράκος, με αποτέλεσμα να χαθεί και να βυθιστεί ο κόσμος στο σκοτάδι. Μια ημέρα ένας νεαρός, μαζί με τους συντρόφους του σκότωσε τον δράκο και απελευθέρωσε τον Ήλιο, φέροντας την άνοιξη. Ο νεαρός έχασε τη ζωή του και το αίμα του -λέει ο μύθος- έβαψε κόκκινο το χιόνι. Από τότε, συνηθίζεται την 1η του Μάρτη όλοι οι νεαροί να πλέκουν το «Μαρτισόρ», με κόκκινη κλωστή που συμβολίζει το αίμα του νεαρού άνδρα και την αγάπη προς τη θυσία και άσπρη που συμβολίζει την αγνότητα.

Σύμφωνα με την παράδοση φοβόταν ο λαός μας τις 3 πρώτες μέρες, τις 3 μεσαίες και τις 3 τελευταίες ή τις 10 πρώτες του Μάρτη ήταν οι Δρίμες, όντα δαιμονικά που κάνουν κακό στα ξύλα, στα ρούχα και στα σώματα. Όσα πανιά πλυθούν τούτες τις μέρες λιώνουν, όσα ξύλα κοπούν σαπίζουν και γι αυτό αποφεύγουν ολότελα να πλύνουν ρούχα ή αν πρέπει να το κάνουν, να βάζουν με σαν στο νερό ένα πέταλο, γιατί το σίδερο είναι γιατρικό και αποτρέπει τα δαιμόνια. Κανένας δεν λουζόταν όλες αυτές τις μέρες και δεν έπαιρναν το τσεκούρι να κόψουν ξύλα. Αλλού οι γυναίκες πήγαιναν το πρωί πρωί στην εξοχή και νίβονταν με την δροσιά από τα στάχυα του κριθαριού και τα κουβαλούσαν στο σπίτι . Τα κρεμούσαν στις πόρτες των σπιτιών και ήταν δροσεροί όλο το χρόνο. Στην Αθήνα η κάθε νοικοκυρά έπαιρνε πρωί πρωί το αμίλητο νερό από το πηγάδι, έβρεχε λίγο γρασίδι και με αυτό δρόσιζε όλους στην οικογένεια ενώ ακόμα κοιμόντουσαν κι ύστερα ράντιζε και το σπίτι λέγοντας : Ήρθε ο Μάρτης , ήρθε η γειά σου. Στην Κίσσαμο πάλι οι νοικοκυρές υποδέχονταν τον Μάρτη με « ζαχαροπούλια » δηλαδή γλυκά που είχαν το σχήμα του πουλιού.

Ονειροπόλων Μόχθοι: Μάρτιος

Ήλιος καίει κι εγώ κρυώνω
τώρα που ξυπνούν τα δέντρα
την ασπίδα κάντε τάσι
βάλτε την παν’ στο μαγκάλι
το κρασί το πετρωμένο
σαν κρασί να τρέξει πάλι
τραγουδάτε τραγουδάτε
μια να καλίτε, μια γελάτε.

Άνθη ψύχος δρόσος μύρο
τεσσαράκοντα μαρτύρων
με τον Μάρτη στο ‘να χέρι
ψάλλουν τον Ακάθιστο Ύμνο
στο βωμό παν’ στα λιθάρια
τα σαράντα παλικάρια
λένε λέει και το ροδάνι
κι η γριά απ’ το καζάνι.

Μες στα βότανα το δυόσμο
απ’ το χάος μες στον κόσμο
άγγελος τον κρίνο απλώνει
γη και ουρανό ενώνει
μ’ έναν ήλιο βροχερό
με τ’ αμίλητο νερό
σπάστε στάμνες στην πλατεία
στα όρη, στα βουνά η κακία,

Ήλιος καίει στα περιβόλια
τα παιδιά με τα βραχιόλια
απ’ τη θάλασσα τη Μαύρη
χελιδόνα μες στα χιόνια
λούλουδα ο Θεός στα κλώνια
τραγουδάτε τραγουδάτε
μια να κλαίτε, μια γελάτε.

Και για το τέλος και για τον φετινό Μάρτη είναι το έθιμο του χαρταετού που τον πετάμε την Καθαρή Δευτέρα και νομίζω πως καλύτερο μήνυμα για τούτη τη μέρα από τα λόγια του Δημήτρη Λουκάτου δεν υπάρχουν :

« …Όποιος δεν έπαιξε ποτέ του χαρταετό, δεν κοίταξε όσο χρειάζεται ψηλά. Όποιος δεν ένοιωσε την αντίσταση του μεγάλου σπάγκου, δεν εκατάλαβε την δύναμη του αέρα. Κι όποιος δεν εφώναξε με την ευθύνη και την πρωτοβουλία του παιδιού που βλέπει να κινδυνεύει στο ψηλό μετεώρισμά του ο αετός, δεν ένοιωσε τη χαρά του να τα βγάζεις πέρα μόνος σου με τη Φύση… »

Καλό μήνα!!!!

πηγή: Βest News, fouit.gr