ΕΥΧΕΣ από την Αικατερίνη Καμηλάκη, και το επίκαιρο άρθρο λόγω των ημερών, "Περί... χρόνου ο λόγος"

ΑΙΣΙΟΝ ΚΑΙ ΕΥΤΥΧΕΣ ΤΟ ΝΕΟΝ ΕΤΟΣ!!!

~~~~~~~~

Αικατερίνη Καμηλάκη
πρώην Διευθύντρια στο
Κέντρο Λαογραφίας της Ακαδημία Αθηνών

Περί... χρόνου ο λόγος

Επανερχόμενη στον συλλογισμό του ποιητή (Ελύτη). Οι σοφοί, μερικοί σοφοί τουλάχιστον, διατείνονται ότι ο χρόνος δεν υπάρχει. Άλλοι το αντίθετο. Ας τα βρούνε μεταξύ τους. [Εδώ σας παραπέμπω στην συνοπτικά περιεκτική διαφάνεια από ομιλία του ακαδημαϊκού Δημήτρη Νανόπουλου για την ιστορία του σύμπαντος, απλά για να δείξω, πόσο δύσκολο είναι για τον ανυποψίαστο να αντιληφθεί τον πολύπλοκο μηχανισμό του]. Εμείς, που δεν διαθέτουμε παρά τις γνώσεις ενός μέτριου μαθητή λυκείου, ας τα πούμε αλλιώς. Απλοϊκά. Όσο απλοϊκός είναι κι ο τρόπος που βλέπουμε να προσπαθούν οι περισσότεροι ν’ αντιμετωπίσουν και να εξουδετερώσουν τον υποθετικό τους εχθρό, που τον φαντάζονται να καραδοκεί σε κάποια γωνία το πέρασμά τους, μ’ ένα σακούλι, γεμάτο ρυτίδες και λευκά μαλλιά, στο χέρι. Αξίζει να τους ιδούμε. Υπάρχουν, εν πρώτοις, οι εκατομμυριούχοι των βιωμάτων, … Στο άλλο άκρο υπάρχουν οι μοναχικές υπάρξεις, οι ασκητές, οι στυλίτες στο είδος τους, … Τέλος, υπάρχουμε κι εμείς, οι άλλοι, που βαυκαλιζόμαστε προς στιγμήν με την ιδέα ότι εάν δεν υπήρχε ο χρόνος θα μπορούσαμε να ’μαστε οι αιώνιοι νεόνυμφοι μιας άγνωστου ταυτότητας ευτυχίας. …». Η κατηγοριοποίηση που επιχειρεί ο Ελύτης είναι εξαιρετικά εύστοχη.

Μια διευκρίνηση: Χρόνος στο λεξιλόγιο του καθημερινού ανθρώπου σημαίνει έτος, ενιαυτός εκκλησιαστικά, Καιρός σημαίνει ο κύκλος του έτους, που έχει τα γυρίσματα, αλλά και η εναλλαγή των φυσικών φαινομένων, Ώρα είναι ο κατάλληλος χρόνος, η εποχή, και Στιγμή είναι ο χρόνος με την πραγματική έννοια, του χρόνου δηλ. χωρίς διάρκεια, χωρίς παρελθόν και μέλλον.

Ο Χρόνος, λοιπόν, κατά την κρατούσα λαϊκή αντίληψη, “δοκεί κύκλος τις (ενν. είναι)” (Φυσικά 4.14, 223β, 28-29, έκδ. Οξφόρδης), είναι άπιαστος, ασταμάτητος, συχνά δύστροπος, επιβαρυντικός. Το μόνο καλό που προσθέτει στον άνθρωπο με το πέρασμά του είναι η ωριμότητα σε προχωρημένη ηλικία. Γι’ αυτόν τον χρόνο κάνει λόγο η Κική Δημουλά: « Ο χρόνος είναι εχθρός. Πραγματικά είναι τόσο άδικο πράγμα. Να σου κανονίζει τον βίο σου μια έννοια άπιαστη. Κι όμως αυτό είναι. Αν είναι κανείς τρελά αισιόδοξος, και πει «δε βαριέσαι», και «έχει ο Θεός», εγώ λέω: Δεν έχει ο Θεός… Χρόνο δεν έχει ο Θεός…»

Υπάρχει, λοιπόν, μια ουσιώδης διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στις θεωρίες για το χρόνο που διατυπώθηκαν μέχρι και τις αρχές του εικοστού αιώνα και εκείνες που αναπτύσσονται στον εικοστό αιώνα. Οι θεωρίες της κλασσικής Φυσικής στο πνεύμα της οποίας ανήκουν και η λαϊκές κοσμοαντιλήψεις (αρχαία φιλοσοφία, Γαλιλαίος, Κέπλερ και κορυφαίος ο Νεύτων κ.ά.) προβάλλουν μια μηχανιστική πραγματικότητα, σκηνοθετημένη εξ αρχής, που λειτουργεί με απόλυτα αιτιοκρατικούς νόμους. Το τεράστιο ωρολογιακό σύμπαν του Νεύτωνα, για να αναφερθώ στο σύμπαν σύμφωνα με τον ελληνορωμαϊκό δυτικό πολιτισμό, που ξεκουρδίζεται με αυστηρά καθορισμένο τρόπο προς μια σταθερή τελική κατάσταση μεγίστης αταξίας (εντροπία) μέσα σ’ ένα απεριόριστο χώρο και χρόνο, ρέει από τα χέρια του Υπερτάτου όντος, του ΑΝΑΡΧΟΥ ΠΑΤΡΟΣ, του Παλαιού των Ημερών, του Κριτού της Αποκάλυψης και της Δευτέρας Παρουσίας, όταν όλα όσα έχουν ρυθμισθεί από το χέρι του Δημιουργού θα γκρεμιστούν και η απόλυτη αταξία θα επικρατήσει στο χαώδες Σύμπαν. Με βάση την έννοια ότι ο χρόνος είναι κυρίαρχο στοιχείο για την ανθρώπινη ύπαρξη ο παραδοσιακός άνθρωπος συνέδεσε το Χρόνο με το Θεό και το Θάνατο και έτσι τον απεικόνισε στις παραστάσεις που απηχούν τις αντιλήψεις του: Πρόκειται για τον κύκλο του χρόνου, τον καιρό, που όλοι θα έχετε δει να απεικονίζεται στα ρωμαϊκά ψηφιδωτά, στον πρόναο μεταβυζαντινών εκκλησιών, στα εσχατολογικά κείμενα, αλλά και στα κείμενα της μεσαιωνικής κυρίως λογοτεχνίας.
Πρόκειται σε γενικές γραμμές, για ένα τροχό χωρισμένο σε τέσσερα τεταρτημόρια, όσα και οι εποχές και δώδεκα κομμάτια στην περιφέρειά του που περιλαμβάνουν το ζωδιακό κύκλο ή τους μήνες. Στην εξωτερική περιφέρεια του τροχού απεικονίζονται ανθρώπινες μορφές που προσπαθούν να κρατηθούν, ενώ εμποδίζονται από σκοτεινές δυνάμεις. Στην πλήρη σύνθεση η παράσταση περιλαμβάνει ένα κεντρικό σημείο στο οποίο δεσπόζει μια μορφή σοβαρή και γαλήνια, η οποία δεν φαίνεται να ασχολείται με όσα συμβαίνουν στην περιφέρεια και εκτός του κύκλου.

Αντίθετα ο χρόνος της Νέας Φυσικής (Θεωρία της Σχετικότητας και Κβαντική Φυσική) με τις νέες έννοιες του “κενού” χώρου, των πεδίων “των εξ αποστάσεως δυνάμεων” και των υλικών αντικειμένων συγχωνεύτηκε με το χώρο σε μιά νέα ενότητα, το χωροχρόνο στην οποία ο χρόνος δε ρέει πλέον αλλά απλώς υπάρχει χωρίς το πριν και το μετά., χωρίς παρελθόν, παρόν και μέλλον. Ο Αϊνστάϊν θεωρεί τή διάκριση σε παρελθόν, παρόν και μέλλον ψευδαίσθηση και την αντίληψη των φυσικών φαινομένων αυταπάτη, αποτέλεσμα συνειδησιακής υποκειμενικής παρατήρησης και θεωρητικοποίησης στο πλαίσιο του χωροχρόνου. Ο Αϊνστάιν υποστήριζε ακριβώς ότι “άνθρωποι σαν εμάς (ενν. προφανώς τον εαυτό του και τους ερευνητές φυσικούς), που πιστεύουν στη Φυσική, ξέρουν πως η διάκριση σε παρελθόν, παρόν και μέλλον είναι απλώς μια ανθεκτική έμμονη πλάνη”. Άρα η νέα φυσική ανατρέπει βαθμιαία την αντίληψη για τον απόλυτο χρόνο, κάνει λόγο για την ελαστικότητα του χρόνου, τη δυνατότητα να καταγραφούν συμβάντα από το μέλλον. 

Έτσι, εκεί, που όλα φαίνονταν να είναι τακτοποιημένα με τάξη στη θεώρηση του σύμπαντος και η ροή του απόλυτου χρόνου εξασφάλιζε τη γραμμική διαδοχή του παρελθόντος, παρόντος και μέλλοντος, και την κυκλική επανάληψη των φυσικών φαινομένων, εδώ και δύο περίπου αιώνες οι φυσικοί έχουν πεισθεί ότι ο κόσμος πορεύεται αμείλικτα προς την αταξία, αυξάνοντας, την εντροπία του (που είναι το μέτρο της αταξίας) σύμφωνα με τον κυρίαρχο πλέον 2ο νόμο της θερμοδυναμικής. Έτσι ενώ εξακολουθούμε να θεωρούμε πως υπολογίζουμε με τα ανθρώπινα συμβατικά μας μέσα το χρόνο σε συνάρτηση με το χώρο και τα επιτεύγματα του ανθρώπινου νου, γνωρίζουμε πλέον, ότι το σύμπαν πορεύεται προς μια μονόδρομη εξελικτική πορεία “προς κάπου”, χωρίς επιστροφή. 
Η χρονική διάρκεια, ένα έτος, μιά μέρα, μιά ώρα, ένα λεπτό, δεν είναι κάτι που μπορεί να υπάρχει, αφού η αρχή της χρονικής διάρκειας εξαφανίζεται πριν έλθει το τέλος της. Έτσι ο χρόνος ως διάρκεια νοείται μόνο με ένα επίθετο που συνοδεύει την έννοια: ψυχολογικός χρόνος”, “κοινωνικός χρόνος” κ.ο.κ. Ακόμη και ο τετραδιάστατος χώρος της πανίσχυρης μέχρι πρόσφατα Θεωρίας της Σχετικότητας δεν αρκεί για να δώσει την πραγματική εικόνα του χώρου και του χρόνου και γίνεται πλέον λόγος για χώρο 10 διαστάσεων στη λειτουργική βάση της Θεωρίας των Υπερχορδών, προκειμένου να προσδιορισθούν οι σχέσεις μεταξύ της “πραγματικότητας” και του χωροχρόνου.

Οπωσδήποτε η ανάπτυξη της τεχνολογίας με βάση την επιστημονική γνώση έχει συντελέσει στην δημιουργία σαφέστερων αντιλήψεων περί των περισσοτέρων φυσικών φαινομένων και ασθενειών και έχει συμβάλει στην αντιμετώπισή τους και στον περιορισμό των προλήψεων και δεισιδαιμονιών. Ωστόσο η υπερβολική αισιοδοξία όσον αφορά στην αποκρυπτογράφηση των ποικίλων ακόμη μυστικών λειτουργίας των μηχανισμών του σύμπαντος αλλά και της ζωής των εμβίων όντων οδηγεί συχνά σε ενέργειες που μπορεί να αποβούν και μοιραίες στην πορεία του ανθρώπου στη γη. 

Η εξάντληση των φυσικών πόρων, η έλλειψη σεβασμού προς τη φύση και τις εκδηλώσεις της, που πηγάζουν από την υπερβολική αυτοπεποίθηση για την κυριαρχία του ανθρώπου, έχουν ήδη παραγάγει φαινόμενα ανησυχητικά. Στη θέση των αγίων και των δυνάμεων πέρα και πάνω από αυτόν τοποθέτησε τον εαυτό του και τις επιδιώξεις του. Έτσι για πρώτη φορά στην ιστορία του πάνω στη γη παρουσιάζεται ελάχιστα θεοσεβής, περίεργα δεισιδαίμων και μετά από τα επανειλημμένα λάθη του εις βάρος της επιβίωσής του προβληματισμένος για τις δυνατότητές του. Η αμφισβήτηση της παντοδυναμίας του ίσως τον οδηγήσει στην επιλογή λύσεων για τα προβλήματά του με σεβασμό προς τη φύση και τους κανόνες λειτουργίας της και σεβασμό προς ό,τι δεν μπορεί να πλησιάσει με την πεπερασμένη λογική του.

Αικατερίνη Καμηλάκη