"Όποιος Ελεύθερα συλλογάται, συλλογάται καλά" Ρήγας Φεραίος

Ως λαογραφία ορίζεται εκείνη η επιστήμη που ασχολείται με όλες τις εκφάνσεις του λαϊκού πολιτισμού. Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Επιμέλεια σελίδας: Πάνος Σ. Αϊβαλής, δημοσιογράφος, εφημερίδα "Αρκαδικό Βήμα"

AΡΚΑΔΙΚΟ ΒΗΜΑ

AΡΚΑΔΙΚΟ ΒΗΜΑ
.........................Η σελίδα της εφημερίδας "Αρκαδικό Βήμα"..................................

Λαογραφικά... με τον Πάνο Αϊβαλή // Επικοινωνία στο email: arkadikovima@gmail.com

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Το Κέντρον Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών είναι ένα από τα δεκατέσσερα Eρευνητικά Kέντρα της Ακαδημίας Αθηνών, στην οποία εντάχθηκε από την ίδρυσή της (1926). Ιδρύθηκε το 1918 από τον Νικόλαο Γ. Πολίτη ως Λαογραφικό Αρχείο, με αντικείμενο τη Λαογραφία δηλαδή «την περισυλλογήν πάσης της λαογραφικής ύλης και την δημοσίευσιν αυτής». Σήμερα αποτελεί το Eθνικό Kέντρο Tεκμηρίωσης του λαϊκού πολιτισμού με πλουσιότατο Αρχείο ανέκδοτου υλικού για όλες τις πτυχές του λαϊκού βίου και ειδική Βιβλιοθήκη.

Παρασκευή 16 Μαρτίου 2012

Η Δόμνα Σαμίου "έφυγε" στα ογδόντα τέσσερα της χρόνιας


Η είδηση ήρθε Σάββατο βράδυ, αργά. Η φωνή της ελληνικής μουσικής παράδοσης είχε μόλις σιγήσει, τη νίκησε η Οξεία Μυελογενή Λευχαιμία στο Νοσοκομείο «Αμαλία Φλέμινγκ», όπως χαρακτηριστικά σημειώνουν τα δελτία Τύπου.
Η Δόμνα Σαμίου «πέταξε» στους ουρανούς. Αναχώρησε μέρες Σαρακοστής να πάει και να ψάλλει: «Τώρα ν' αγιά Σαρακοστή, τώρα ν' άγιες ημέρες, που λειτουργούν οι εκκλησιές και ψέλνουν οι παπάδες και λένε τ άγιος ο Θεός και τ άγιο Ευαγγέλιο». Η θλιβερή είδηση άρχισε να διαδίδεται αστραπιαία στους χώρους κοινωνικής δικτύωσης του διαδικτύου , προκαλεί έκπληξη στην αρχή και αποδοχή με μια δυσπιστία έως επιβεβαιωθεί. Κανείς μας δεν ήθελε να πιστέψει πως η κορυφαία του παραδοσιακού τραγουδιού, η γυναίκα που «έφαγε» τη ζωή της γυρνώντας απ άκρη σ άκρη την Ελλάδα για να καταγράψει και να τραγουδήσει τη μουσική μας παράδοση, δεν είναι πια στη ζωή. 
Δόμνα Σαμίου
Δόμνα Σαμίου
"Γι αυτή την Ελλάδα κλαίω... γι αυτά τα πλούτη που μας στερούν τη φυσική τους παρουσία. "έγραψα ως σχόλιο στον τοίχο μου στο facebook καθώς πληροφορήθηκα την εκδημία από της Δόμνας Σαμίου. Της γυναίκας σύμβολο της ελληνικής μουσικής παράδοσης. Η Δόμνα Σαμίου "έφυγε" στα ογδόντα τέσσερα της χρόνιας , θα λείψει από τούτο τον κόσμο ως παρουσία φυσική, μα θα παρίσταται περίφημα μέσα από το τεράστιο μουσικό έργο που μας κληροδοτεί. Τούτα τα χρόνια που η κοινωνία των Ελλήνων ασφυκτιά και αποστρέφεται πρόσωπα του δημόσιου βίου , για τη Δόμνα Σαμίου υποκλίνεται και ταράζεται απ το φευγιό της. Αυτό φάνηκε από τις πρώτες ώρες που άρχισε να γνωστοποιείται πως η κορυφαία της ελληνικής μουσικής παράδοσης δεν είναι ανάμεσά μας.
«Η Δόμνα Σαμίου γεννήθηκε στις 12 Οκτωβρίου 1928 στην Καισαριανή της Αθήνας. Οι γονείς της ήταν μικρασιάτες πρόσφυγες από το Μπαϊντίρι, χωριό της περιοχής της Σμύρνης. H μητέρα της ήρθε στην Ελλάδα το 1922, ο πατέρας της, αιχμάλωτος στρατιώτης, λίγο αργότερα, με την Ανταλλαγή. Έζησε τα παιδικά της χρόνια μέσα στις απάνθρωπες αλλά παράλληλα πολύ ανθρώπινες και αλληλέγγυες συνθήκες της προσφυγιάς, κι εκεί απέκτησε τα λαϊκά ερείσματα της προσωπικότητάς της και την ατόφια συμμετοχικότητά της. Στο περιβάλλον αυτό είχε τα πρώτα μουσικά της ακούσματα απ τα οποία και πήγασε η αγάπη της για την παραδοσιακή μουσική. Σε ηλικία 13 ετών η Δόμνα Σαμίου έχει την πρώτη διδακτική επαφή με τη βυζαντινή και τη δημοτική μουσική αλλά και με τη λογική της επιτόπιας έρευνας, μαθητεύοντας κοντά στο Σίμωνα Καρά, στο «Σύλλογο προς Διάδοσιν της Εθνικής Μουσικής», ενώ παράλληλα, φοιτά στο νυχτερινό Γυμνάσιο. Ως μέλος της χορωδίας του Σίμωνα Καρά αρχίζει η σχέση της και με το Εθνικό Ίδρυμα Ραδιοφωνίας/Ε.Ι.Ρ όπου αργότερα, το 1954, προσλαμβάνεται στο Τμήμα Εθνικής Μουσικής. Από τη θέση αυτή γνωρίζει τους σημαντικότερους λαϊκούς μουσικούς, οι οποίοι την εποχή εκείνη της εσωτερικής μετανάστευσης συρρέουν στην Αθήνα απ όλες τις περιοχές της Ελλάδας, και τους οποίους το ΤΕΜ ηχογραφεί για τις εκπομπές του. Έτσι η Δόμνα εξοικειώνεται με όλα τα τοπικά μουσικά ιδιώματα. Παράλληλα κάνει μουσική επιμέλεια σε εκδόσεις δίσκων, θεατρικές εκπομπές, κινηματογραφικές ταινίες. Το 1963 αρχίζει τα ταξίδια της στην επαρχία για επιτόπιες καταγραφές και συγκέντρωση μουσικού υλικού για το προσωπικό της αρχείο με δικά της μηχανήματα. Το 1981 ιδρύεται ο Καλλιτεχνικός Σύλλογος Δημοτικής Μουσικής - Δόμνα Σαμίου, με σκοπό τη διάσωση και προβολή της παραδοσιακής μουσικής και κυρίως την έκδοση δίσκων και τη διοργάνωση εκδηλώσεων με αυστηρές επιστημονικές και ποιοτικές προδιαγραφές, μακριά από τις απαιτήσεις των εμπορικών εταιρειών».
Το 2005 ο Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας την παρασημοφορεί με μετάλλιο και της αποδίδει την ύψιστη τιμή.
Η Δόμνα Σαμίου τραγουδά την παράδοση, την ξενιτιά, τη φύση, τη θάλασσα, τον πόνο, τον έρωτα και τον καημό του, τα έθιμα του τόπου μας.
«Κάλαντα, ευχές και παινέματα Χριστουγέννων», «Τα Αποκριάτικα» , « Ιστορικά - Κλέφτικα τραγούδια», «Ο κυρ Βοριάς και άλλα τραγούδια για παιδιά», «Η Δόμνα Σαμίου τραγουδά τη φύση και τον έρωτα», «Της φύσης και του έρωτα», «Η Ακολουθία του Νυμφίου», «Της Κυρα-Θάλασσας», «Τα Πασχαλιάτικα», «Κανελόριζα», «Τραγούδια της ξενιτιάς», «Μικρασιάτικα τραγούδια», είναι κάποιοι από τους τίτλους που συνθέτουν το δισκογραφικό έργο σε παραγωγή του Καλλιτεχνικού Συλλόγου Δημοτικής Μουσικής Δόμνα Σαμίου.
«Το πονεμένο στήθος μου πονεί μα δεν το λέει
τ' αχείλι μου κι αν τραγουδεί, μέσα η καρδιά μου κλαίει.
Κλαίω κι από τα δάκρυα τη γη που στέκω βρέχω
κι άνθρωπος δεν ευρέθηκε, να με ρωτήσει τι έχω.
Σκίσε φωνή μου τα βουνά και πέρασε σαν άστρο
και άμε και χαιρέτα μου τον κρίνο μου τον άσπρο.
Ήλιε μου, στο βασιλεμό περίμενε λιγάκι
να στείλω στην αγάπη μου ένα γαρυφαλάκι.
Ήλιε μου, τι σου έκανα και πας να βασιλέψεις
κι αφήνεις με στα σκοτεινά και πας αλλού να φέξεις.
Παίρνει νοτιά, φέρνει νερό, παίρνει βοριάς χιονίζει
μα σε το καμαρόφρυδο αντρόγυνα χωρίζει.
Η αγάπη θέλει φρόνηση, θέλει ταπεινοσύνη
θέλει λαγού περπατησιά κι αητού γρηγοροσύνη», την ακούμε να τραγουδά στο δίσκο ΚΑΝΕΛΟΡΙΖΑ.(«Το πονεμένο στήθος μου», Αργό συρτό καλαματιανό Ανατολικού Αιγαίου).
Το έργο της ξεπερνά πια τα ελληνικά σύνορα. Εκδίδονται δίσκοι της στη Γαλλία και τη Σουηδία. Επί σαράντα περίπου χρόνια πραγματοποιεί σειρά συναυλιών από την Αυστραλία μέχρι τη Νότια Αμερική, που όχι μόνο συγκινούν τους Έλληνες της Διασποράς αλλά και αποκαλύπτουν στους ξένους μια ποιοτική «ελληνική μουσική δίχως μπουζούκι», όπως γράφτηκε σε κάποια κριτική συναυλίας της στη Σουηδία. Στο εσωτερικό της Ελλάδας οι εμφανίσεις της σε συναυλίες κάθε είδους και με κάθε αφορμή είναι αναρίθμητες καθώς και οι τιμητικές προσκλήσεις και τα αφιερώματα, όπως π.χ. η επετειακή παράσταση για τα 70 της χρόνια: «Η Δόμνα Σαμίου στο Μέγαρο Μουσικής: η γνωστή και άγνωστη Δόμνα», τον Οκτώβριο του 1998.
«Nύχτα νύχτα ήταν που φιλιόμαστε, νύχτα και ποιος μας είδε
μας εί- καλέ, μας είδε τ ά- τ άστρι και τ άστρι και η αυγή.
Mας είδε τ άστρι και η αυγή, τ άστρι και το φεγγάρι
τ άστρι περιχαμπήλωσε και το πε της θαλάσσης
θάλασσα το πε του κουπιού και το κουπί του ναύτη
κι ο ναύτης το τραγούδησε στου καραβιού την πλώρη.
Kόκκιν αχείλι φίλησα κι έβαψε το δικό μου
με το μαντήλι το συρα κι έβαψε το μαντήλι
πέντε ποτάμια το πλυναν κι έβαψαν και τα πέντε
βάψαν οι άκρες του γιαλού και οι μέσες του πελάγου
περάσαν τα περάματα και βάψαν τα κουπιά τους
περάσαν και οι μελαχρινές και βάψαν τα μαλλιά τους» τραγουδά στο ψηφιακό δίσκο «Της Κυρα-Θάλασσας» μια θαυμάσια ποιητική συλλογή όπου αποτυπώνει τις εκφάνσεις της ναυτικής μας παράδοσης, τις αρετές, τις αξίες και τη γοητεία της ναυτοσύνης.
Για τις ποικίλες δραστηριότητές της συνεργάζεται με τους πιο καταξιωμένους Έλληνες και ξένους μουσικούς, μουσικολόγους, λαογράφους, εθνομουσικολόγους αλλά και διδάσκει, μυεί και αναδεικνύει πρωτόβγαλτους νέους καλλιτέχνες. Aπό το 1994 δίνει μαθήματα δημοτικού τραγουδιού για ενήλικες στο Μουσείο Ελληνικών Λαϊκών Οργάνων της Αθήνας. Πάμπολλες είναι επίσης οι πρωτοβουλίες της και έμπρακτη και ανιδιοτελής η προσφορά της σχετικά με τη βελτίωση της μουσικής εκπαίδευσης των παιδιών στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση, αίτημα παιδαγωγικά πρωταρχικό και επιτακτικό κατά την ίδια.
Ελλάδα, άρωμα, μελωδία και χρώμα, μεθυστική παράδοση ο ήχος της φωνής της κυρά Δόμνας που ζωογονείται και θεμελιώνει το πέρασμά της από τούτη τη ζωή καταγράφοντας το παραδοσιακό τραγούδι.
«Έρχομαι κι εσύ κοιμάσι μέσα στ' άσπρα γιασιμιά,
ξύπνα που να ζεις κι να 'σι, φουντουτή μου λιμουνιά.
Λιβισιανή μου πέρδικα
στα δίχτυα σου μπερδεύτηκα.
Tης καρτιάς μου τα κλειδάκια πάρι τα κι άνοιξι
κι έχει μέσα γκιούλ μπαξέδους κι έμπα κι σιργιάνισι.
Έλα κι μην τη βαριθείς τη στράτα να 'ρτεις να μι βρεις». λένε οι στίχοι της Πατινάδας από τη Μάκρη και το Λιβίσι της Μικράς Ασίας. Τραγουδιέται ακόμα και σήμερα (1984) σε αρραβώνες, γάμους, γλέντια. Παλιά το τραγουδούσαν οι τεχνίτες (μαραγκοί - χτίστες - γανωτζήδες) επιστρέφοντας πριν τα Χριστούγεννα σπίτια τους πάνω στ' άλογα ή και με τα πόδια από τα τούρκικα χωριά. Εκεί πήγαιναν να δουλέψουν αμέσως μετά το Πάσχα. Η Δόμνα Σαμίου το κατέγραψε στη Νέα Μάκρη Αττικής από το Νίκο Καραγεωργίου, το 1982. Περιλαμβάνεται στο LP «Μικρασιάτικα τραγούδια 1» (1984) και στο CD «Μικρασιάτικα τραγούδια» (1991).
«Πόσες φορές το χω πει ως τώρα. Πρέπει ν αρχίσουμε απ το νηπιαγωγείο. Αφού δεν τα μαθαίνουνε πια στο σπίτι του, όπως γινότανε παλιότερα. Οι μεγάλοι πώς βρεθήκανε να ξέρουνε τραγούδια; Τα μάθανε από παιδάκια, απ το σπίτι τους. Απ το γλέντι το οικογενειακό, απ τη γειτόνισσα, παίρνει τ αυτάκι του, απ τη γιαγιά του που τον νανούριζε. Τώρα η γυναίκα δεν τραγουδάει πια. Βάζει το ραδιόφωνο κι ακούει τα κατασκευάσματα τα σημερινά. Έχει στάση παθητική. Χρόνο δεν έχει. Από τη στιγμή που το παιδί δε βρίσκει την ευκαιρία ν ακούσει πια τραγούδι, όπως άκουγα εγώ παιδάκι στη γειτονιά μου, ή τα παιδάκια τ άλλα που τ ακούγανε στα χωριά τους, δεν έχει την ευκαιρία να δει και να μιμηθεί, τουλάχιστο να το κάνει η πολιτεία. Με το μάθημα από το σχολείο, από το νηπιαγωγείο. Βέβαια αυτό προϋποθέτει την εκπαίδευση ειδικών δασκάλων, ειδικών νηπιαγωγών, που να μάθουν τα τραγoύδια αυτά, να τα μεταδώσουν. Όχι στο γυμνάσιο και στο λύκειο. Εκεί είναι αργά. Αν είναι ας το κάνουμε και μόδα, τέλος πάντων. Πάντα με προσοχή όμως» είχε πει σε μια συνέντευξή της στο Σωτήρη Κακίση που δόθηκε στις 7 Οκτωβρίου 1981 και δημοσιεύτηκε το Σάββατο 17 Οκτωβρίου 1981 στην εφημερίδα «Εγνατία». Αναδημοσιεύτηκε στο βιβλίο: Σωτήρης Κακίσης, «Αππία Οδός», Αθήνα, Εξάντας, 1982, σελ. 89-102. Με τα παραπάνω λόγια επισημαίνει τη σπουδαιότητα της διάδοσης της παραδοσιακής μουσικής μέσω των παιδιών, της ελπίδας και του μέλλοντος κάθε κοινωνίας.
Το τελευταίο Αντίο στην Δόμνα Σαμίου, από τους φίλους της ειπώθηκε στο κοιμητήριο της Νέας Σμύρνης, την Τρίτη το απόγευμα.

Ας ολοκληρώσουμε αυτό το ελάχιστο αφιέρωμα με το τραγούδι
«Τίνος να πω τον πόνο μου»
«Τίνος να πω τον πόνο μου να μην αναστενάξει,
η πέτρα η αμίλητη κι εκείνη θε να κλάψει.
Ο ήλιος εβασίλεψε κι η δύση ακόμα βράζει,
χαρά σ' εκείνη την καρδιά που δεν ανεστενάζει.
Ο ήλιος εβασίλεψε κι άρχισε να νυχτώνει
κι αρχίσανε να με βαρούν τα βάσανα κι οι πόνοι.
Έχεις δυο μάτια έμορφα που χαμηλά κοιτάνε
κι όποιος γυρίσει και τα δει, στον Άδη τονε πάνε.
Τα μάτια σ' φέρνουν συννεφιά, τα φρύδια σ' φέρνουν μπόρα,
τ' αγγελικό σου το κορμί δεν το 'δα σ' άλλη χώρα.»

(Αργό συρτό καλαματιανό Μυτιλήνης. Από το δίσκο "Κανελόριζα"). 
Καλό ταξίδι στη χώρα των Αγγέλων, κυρά της μελωδίας και της παράδοσης Δόμνα Σαμίου. Εμείς όλοι που σε αγαπήσαμε, στο άκουσμα της φωνής και των τραγουδιών σου θα μετριάζουμε τη λύπη μας για το φευγιό σου που ταιριάζει με τις θλιμμένες μέρες της Μεγάλης Σαρακοστής.
Μαριάνθη Βάμβουρα Γιάνναρου
vamvouramar@gmail.com
www.marianthiv.blogspot.com

 
_____________________________________________________________________________

Δευτέρα 12 Μαρτίου 2012

O Καραγκιόζης. Ένα ελληνικό θέατρο σκιών


ΝΙΚΟΣ ΕΓΓΟΝΟΠΟΥΛΟΣ  εξωτερική δικτυακή πηγή

         Το μικρό δοκίμιο για τον Καραγκιόζη, που ο υπερρεαλιστής ποιητής και ζωγράφος Νίκος Εγγονόπουλος έγραψε το 1969, έχει ως θέμα του την καταγωγή και τις ιδιαιτερότητες του ελληνικού θεάτρου σκιών. Στο παρακάτω απόσπασμα ο συγγραφέας εξετάζει κατ' αρχάς τις πιθανές επιδράσεις που δέχτηκε ο Καραγκιόζης από χώρες της Ανατολής, συγκρίνοντας κυρίως το ελληνικό με το τουρκικό θέατρο σκιών. Κατόπιν αναφέρεται στη θεματολογία, τους ήρωες και τον τρόπο της παράστασης του ελληνικού Καραγκιόζη, τον οποίο θεωρεί αντιπροσωπευτικό και γνήσιο εκπρόσωπο της ελληνικής λαϊκής ψυχής.


Σπυρόπουλος - Βασίλαρος, Κολλητήρια
Σπυρόπουλος - Βασίλαρος, Κολλητήρια
Πολλοί είναι οι τόποι απ' όπουεικάζεται* ότι προήλθε το θέατρο σκιών. Η Κίνα, η Ιάβα,* όπου φαίνεται πως αυτό το θέατρο εξακολουθεί να ακμάζει, ύστερα η Περσία, τέλος η Τουρκία. Εγώ δεν έχω δει, ποτέ μου, παράσταση ξένου Καραγκιόζη. Έχω δει όμως άπειρες φιγούρες του:γιαβανέζικες*εικόνα σε μουσεία καιτουρκικές, αυτές που φέρνουν συνηθέστατα διάφοροι περιηγητές σαν επιστρέφουν από τα παζάρια της Πόλης. Είναι φτιαγμένες άλλοτε από δέρματα χοντρά όμως διάφανα και χρωματισμένα, άλλοτε από χαρτόνι με διάτρητες*τις γραμμές των λεπτομερειών του σώματος και της φορεσιάς. Όλες έχουν τον ιδιάζοντα* ρυθμό της χώρας τους: οι γραμμές είναι περίπλοκες, οι λεπτομέρειες παραφορτωμένες. Άπω Ανατολή και Περσία. Γιατί, το ξαναλέω, οι φιγούρες του τουρκικού Καραγκιόζη φέρνουν εμφανέστατη την περσική επίδραση και θυμίζουν, στον προσεκτικό παρατηρητή, τις μορφές προσώπων και αμφιέσεων,* των περσικών, ίσως και των αραβικών, αλλά διόλου των τουρκικών, μικρογραφιών* χειρογράφων.
         Οι μορφές του ελληνικού θεάτρου σκιών έχουν μιαν άκρα λιτότητα, κι οι γραμμές των λεπτομερειών είναι ακριβώς μόνο οι απαραίτητες. Οι διάφοροι τύποι ξεχωρίζουν απόλυτα ο ένας από τον άλλο, και το κάθε πρόσωπο, με μοναδική εξαίρεση τον πολυμελή χορό των Θεσσαλονικιών Εβραίων, κρατά μιαν απόλυτη αυτονομία και αυτοτέλεια μορφής όσο και χαρακτήρα. Τώρα τα κτίρια του αναλλοίωτου* σκηνικού: η μεν καλύβα, το μόνιμο ενδιαίτημα* του Καραγκιόζη, είναι μια ρεαλιστική, κατά το μάλλον ή ήττον,* αναπαράσταση ερειπίου. Το δε «σαράι του πασά», παρ' όλα τα μισοφέγγαρα που κοσμούν τους τρούλους* του, είναι πανομοιότυπο με τις παραστάσεις κτιρίων στη βυζαντινή ζωγραφική, λ.χ. απ' την αναπαράσταση εκκλησίας στο μοναδικό ελληνικό ψηφιδωτό που παρέμεινε στο εξωτερικό του Αγίου Μάρκου*εικόνα της Βενετίας, στο τύμπανο* πάνω από την αριστερή πόρτα, μέχρι τις μορφές κτιρίων στις φορητές εικόνες* και στα μωσαϊκά, να πούμε, της Ραβέννης,*του Καχριέ-Τζαμί και του Μεγάλου Τεμένους*εικόνα της Δαμασκού.
         Ενώ στο τουρκικό θέατρο σκιών ο διάλογος περιορίζεται σε μιαν ανταλλαγή στοχασμών,ευφυολογημάτων* και βωμολοχιών* ανάμεσα στους δύο τυπικούς πρωταγωνιστές, τον Καραγκιόζη και το Χατζηαβάτη, αντίθετα, το ελληνικό θέατρο σκιών είναι πραγματικό θέατρο, με διάλογο αλλά και έντονη δράση. Αναπαραστάσεις επεισοδίων από την ταραχώδη ζωή του ήρωά του. Χρησιμοποιεί δε έναν τρόπο συγγενή με την «Κομμέντια ντελ' Άρτε»:λήμμα στη Βικιπαίδειακάθε επεισόδιο σαφώς καθορισμένο, εκ των προτέρων, στις γενικές του γραμμές, ερμηνεύεται κάθε φορά, ως προς τις λεπτομέρειες, σύμφωνα με τον ιδιαίτερο χαρακτήρα και τη διάθεση του εκτελούντος Καραγκιοζοπαίκτη και των βοηθών του. Το «ρεπερτόριο»* των επεισοδίων είναι απέραντο κι αναρίθμητοι οι συμπρωταγωνιστές κι οι «κομπάρσοι».* Πολλές φορές ο δικός μας Καραγκιόζης παίρνει ρόλους δευτερεύοντες και τριτεύοντες ακόμη, μέχρι του σημείου να είναι κι ένας απλός θεατής, όταν το «θέμα» επεκτείνεται στην περιοχή των λαϊκών ιστορικών παραδόσεων, και τότε πρωταγωνιστεί ένας ήρωας είτε της Επαναστάσεως του '21, ο Κατσαντώνης, ο Αθανάσιος Διάκος, είτε της Αρχαιότητας: ο Μεγ. Αλέξανδρος. Αλλά κι ο Αλή Πασάς κι η Κυρά Βασιλική,* κι ο... Οθέλλος με τη Δυσδαιμόνα,* κι άλλοι πολλοί μπορούν να πρωταγωνιστήσουν επίσης.
         Ο Καραγκιόζης μας έχει τάσεις προς το θεαματικό, το «Grand Spectacle».* Πολλές φορές, στο πλήθος των συνηθισμένων προσώπων προστίθενται, πάνω στην επιφάνεια της οθόνης, του «Καραγκιόζ-μπερντέ», άλλο πλήθος θηρίων, τεράτων, αγγέλων, δαιμόνων, αμαξών, αρμάτων, καραβιών, αυτοκινήτων, αεροστάτων, αεροπλάνων, μέχρι την πολυθρόνα του οδοντοϊάτρου και το κρεβάτι του χειρουργού. Συχνά ανάβονται και μυριόχρωμα βεγγαλικά, προπάντων στο τέλος της παραστάσεως, στις «αποθεώσεις». Το δε ατομικό τραγούδι με το οποίο προαγγέλλει την εμφάνισή του πάνω στη σκηνή το κάθε πρόσωπο κάποιας σημασίας, Βελή Γκέκας, Χατζηαβάτης, Νιόνιος, Μπαρμπα-Γιώργος, Τουρκοπούλα, κ.λπ., παραχωρεί τη θέση του σε φωνητικούς χορούς.
         Ο Καραγκιόζης είναι ο γνήσιος θεατρικός εκπρόσωπος της λαϊκής ψυχής, των λαϊκών τάσεων και διαθέσεων, των λαϊκών πόθων κι επιθυμιών. Με πολλή κομψότητα, με πολλή διακριτικότητα, αλλά και με αρκετή, ενίοτε, δύναμη. Μ' αυτή τη συνήθεια που έχουμε του «ποιος είσαι συ και ποιος είμαι γω», εδώ όπου ο καθείς έχει μια τόσο βαθιά, και πόσο εύθικτη, συνείδηση της «ανθρωπίνης του αξιοπρεπείας», κι όπου στο ίδιο μέρος είναι πολύ φυσικό να εμφανισθούν, ταυτόχρονα, πλάι πλάι, ένας δισεκατομμυριούχος εφοπλιστής ή μεγαλοβιομήχανος και διακόσιοι τόσοι φουκαράδες, τα επεισόδια του Καραγκιόζη διατραγωδούν* τα μαρτύρια του κοσμάκη και τις βασανισμένες του προσπάθειες «ναν τα βγάλει πέρα», «ναν τα ξεκεφαλώσει».* Ας μη μας γελούν οι μορφές του πασά, των θυγατέρων του (οι βεζυροπούλες), οι αυλικοί του (αυλοκόλακες) και οι λοιποί που τον ακολουθούν. Δεν είναι κανένα κατάλοιπο,* όπως είναι φυσικό να το φανταστεί κανείς, της «προελεύσεως» του Καραγκιόζη. Απλούστατα συγκαλύπτουν* τη μορφή του «κακού πλουσίου» του Ευαγγελίου, του σκληρού, του άκαρδου, του φιλάργυρου, του ακαταλόγιστου, που βασανίζει τους αδυνάτους που είχαν την ατυχία να πέσουν στα νύχια του, ενώ πιστεύει, και το διαλαλεί μεγαλόφωνα, πως είναι δίκαιος και αλάνθαστος, αγαθός και πονόψυχος! Και της Συνοδείας του. Ο ελληνικός Καραγκιόζης είναι βαθύτατα πατριώτης, γνώστης των αρετών και των παραδόσεων της Φυλής. Όμως αδιαφορεί για την πατρίδα και την καταγωγή του δυνάστη, αρνείται να του αναγνωρίσει, με κάθε τρόπο, οποιαδήποτε ειδική εθνικότητα και τον απωθεί, απλούστατα, στη γενικήσυνομοταξία* των «Τούρκων». Δίχως να είναι μισαλλόδοξος* ή ξενόφοβος,* ο Καραγκιόζης μας εφαρμόζει, με τον τρόπο του, τη ρήση του παλαιού φιλοσόφου: «Να αντιτάσσεται η βία στη βία».
Ν. Εγγονόπουλος, Ο Καραγκιόζης.
Ένα ελληνικό θέατρο σκιών
, Ύψιλον
img

* εικάζεται: πιθανολογείται * Ιάβα: νησί της Ινδονησίας * γιαβανέζικες: προερχόμενες από την Ιάβα *διάτρητες: γεμάτες τρύπες * ιδιάζων: ιδιαίτερος * αμφιέσεις: φορεσιές * μικρογραφίες: ζωγραφιές στις οποίες οι μορφές και τα αντικείμενα έχουν μικρές διαστάσεις * αναλλοίωτο: αυτό που δεν αλλάζει με το πέρασμα του χρόνου * ενδιαίτημα: κατοικία * κατά το μάλλον ή ήττον: περισσότερο ή λιγότερο * τρούλος: οροφή του κτιρίου* Άγιος Μάρκος: ο κεντρικός ναός της Βενετίας * τύμπανο: το στήριγμα του τρούλου στους βυζαντινούς ναούς *φορητές εικόνες: μικρές εικόνες που μεταφέρονται * Ραβέννα: ιταλική πόλη * Καχριέ-Τζαμί, Μεγάλο Τέμενος: θρησκευτικά μνημεία της Δαμασκού * ευφυολογήματα: έξυπνες ατάκες * βωμολοχίες: υβριστικά λόγια * Κομμέντια ντελ' Άρτε: ιταλικό θεατρικό είδος που στηρίζεται στον αυτοσχεδιασμό * ρεπερτόριο: το σύνολο των έργων που μπορεί να ανεβάσει το θέατρο * κομπάρσοι: πρόσωπα που παίζουν βοηθητικούς ή ασήμαντους ρόλους * Κυρά Βασιλική: Ηπειρώτισσα, γυναίκα του Αλή Πασά * Οθέλλος, Δυσδαιμόνα: βασικοί ήρωες στο δράμα του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ Οθέλλος * Grand Spectacle: το μεγάλο θέαμα * διατραγωδούν: διεκτραγωδούν, αφηγούνται δίνοντας έμφαση στα τραγικά στοιχεία της ιστορίας * ναν τα ξεκεφαλώσει: να τα καταφέρει * κατάλοιπο: οτιδήποτε απομένει * συγκαλύπτουν: κρύβουν, αποσιωπούν κάτι σκόπιμα *συνομοταξία: ομάδα, κατηγορία * μισαλλόδοξος: εχθρικός, με έλλειψη ανοχής για κάθε αντίθετη άποψη, θεωρία ή ιδεολογία * ξενόφοβος: εχθρικός με τους ξένους
Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής

___________________________