"Όποιος Ελεύθερα συλλογάται, συλλογάται καλά" Ρήγας Φεραίος

Ως λαογραφία ορίζεται εκείνη η επιστήμη που ασχολείται με όλες τις εκφάνσεις του λαϊκού πολιτισμού. Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Επιμέλεια σελίδας: Πάνος Σ. Αϊβαλής, δημοσιογράφος, εφημερίδα "Αρκαδικό Βήμα"

AΡΚΑΔΙΚΟ ΒΗΜΑ

AΡΚΑΔΙΚΟ ΒΗΜΑ
.........................Η σελίδα της εφημερίδας "Αρκαδικό Βήμα"..................................

Λαογραφικά... με τον Πάνο Αϊβαλή // Επικοινωνία στο email: arkadikovima@gmail.com

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Το Κέντρον Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών είναι ένα από τα δεκατέσσερα Eρευνητικά Kέντρα της Ακαδημίας Αθηνών, στην οποία εντάχθηκε από την ίδρυσή της (1926). Ιδρύθηκε το 1918 από τον Νικόλαο Γ. Πολίτη ως Λαογραφικό Αρχείο, με αντικείμενο τη Λαογραφία δηλαδή «την περισυλλογήν πάσης της λαογραφικής ύλης και την δημοσίευσιν αυτής». Σήμερα αποτελεί το Eθνικό Kέντρο Tεκμηρίωσης του λαϊκού πολιτισμού με πλουσιότατο Αρχείο ανέκδοτου υλικού για όλες τις πτυχές του λαϊκού βίου και ειδική Βιβλιοθήκη.

Παρασκευή 29 Ιουνίου 2018

Τα πρώτα πανηγύρια του καλοκαιριού... και η νοσταλγία για την Τσαγκαράδα

Αικατερίνη Καμηλάκη
ΛΑΟΓΡΑΦΟΣ
Τα πρώτα πανηγύρια του καλοκαιριού...
Το διήμερο της εορτής των Αγίων Αποστόλων (29 Πέτρου και Παύλου και 30 των Δώδεκα Αποστόλων) γινόταν παλαιότερα το πρώτο πανηγύρι του καλοκαιριού στην Τσαγκαράδα. Ο Γ. Αδρακτάς περιγράφοντας τα πανηγύρια του Πηλίου αναφέρει ως πρώτο εκείνο του Άι Γιάννη στο Μούρεσι, στις 24 Ιουνίου καθώς και ότι από την παραμονή μικροπωλητές άπλωναν τα εμπορεύματά τους στον νάρθηκα του ναού και κάτω από τα δέντρα, ΄κάτι που το είδαμε μέχρι σχεδόν τη δεκαετία του '60 ή και λίγο αργότερα στα χωριά. Να πως περιγράφει ο Γ. Αδρακτάς το πανηγύρι: 

" Από της προτεραίας πολλοί μικρέμποροι εξήπλωσαν τα εμπορεύματά των υπό τον νάρθηκα ή κάτωθεν σκιάδων εκ κλάδων πλατάνου, αυτοί δε είναι κυρίως οι δίδοντες την πανηγυρικήν όψιν της ημέρας. Εδώ τσόχαις και κασμίρια και τσίτια και κορδέλες ποικίλων χρωμάτων, εκεί υποδήματα και τσαρούχια και παντόφλες διαφόρων σχημάτων, περαιτέρω ψιλικά διάφορα, δακτυλίδια, σκουλαρίκια και καρφίτσες,έτι δε παιγνιδάκια και ζαχαρωτά δια τα παιδία, και κατωτέρω καινουργή καζάνια, τεντζερέδια, μπρίκια και ταψιά- αυτά δα είναι τα καλόμοιρα προικιά πχοιανής θα είναι η τύχη!...

Ο θόρυβος και αι φωναί των εμπόρων και των λοταρτζήδων, τα άσματα και αι φωναί των διασκεδαζόντων παλληκαριών, οι γλυκείς ήχοι των βιολιών, οι κλαυθμηρισμοί των συμπιεσθέντων νηπίων, ο κρότος της καμπάνας, οι ογκανισμοί των όνων, πάντα ταύτα και η εξ αυτών παραγομένη ευχάριστος ποικιλία υπερβαίνει πάσαν περιγραφήν.
Εμπορική πανήγυρις δια Β. Διατάγματος ωρισμένη μία μόνον υπάρχει καθ' όλον το Πήλιον, η του αγίου Ιωάννου εν τη περιφερεία του χωρίου Μούρεσι, τελουμένη την 24 Ιουνίου και αποφέρουσα αρκετόν ποσόν εις την κοινότητα του χωρίου. Αι δε αγοραπωλησίαι κατά τα τελευταία ιδία έτη κατήντησαν αρκετά μεγάλαι ένεκα του εκ του εξωτερικού και κυρίως της Αιγύπτου εισερχομένου πλούτου".
Ο ναός των αγίων Αποστόλων είναι συνδεδεμένος με τους νεκρούς της ενορίας (εδώ βρίσκεται το νεκροταφείο και το οστεοφυλάκειο. Εδώ αναπαύονται και οι γονείς μου), δεν είχε χώρο για χορούς, που γίνονταν πάντοτε στην πλατεία των Αγίων Ταξιαρχών. 
Χρόνια Πολλά στους Πέτρους-ήδες και τους Παύλους, τις Πετρούλες και τις Παυλίνες, στους πολλούς στο Πήλιο Απόστολους και τις Αποστολίες για τη γιορτή τους.
Όσο για τα πανηγύρια, έρχεται ο Ιούλιος, γνωστός κι ως πανηγυράς.




~~~~~~~~~~~

...η νοσταλγία για την Τσαγκαράδα


Αικατερίνη Καμηλάκη Είναι η νοσταλγία για την Τσαγκαράδα, που ακόμη δεν μπορεί να πάρει ικανοποίηση που με φέρνει ξανά και ξανά στην "εφηβεία της λήθης" της Κικής Δημουλά και στο ποίημα "Φιλοξενία", γραμμένο στην Τσαγκαράδα και για την Τσαγκαράδα:


"Φιλοξενία"

Χτισμένο στις πλαγιές του μισοφέγγαρου το σπίτι.
Κρεμόταν το μπαλκόνι απ' την κληματαριά
βαρύ τσαμπί ονείρου που θα στρέξει
περί το τέλος του Αυγούστου και θα λείπω.
Στις σκαλωσιές του αθέατου τριζόνια μαστορεύαν
τις ετοιμόρροπες σκεπές της ησυχίας
άσπρα κεραμίδια από γαρδένιες.
Κάθισα με την πλάτη γυρισμένη στον γκρεμό
και την ανάπαυλα προς τη μεριά που τον ξεχνάει.


Επάνω μου περιποιητικά κλαδάκια ενός δέντρου
ράντιζαν τα μαλλιά μου με ελαφριάν αναστάτωση
όπως τους υπαγόρευε ο εύοσμος κυματισμός του ανέμου.
Μην κάθεσαι από κάτω, απομακρύνσου
μου φώναξε, είναι πικρός ο ίσκιος
που κάνει η καρυδιά. Τι πείραζε
Κατάπικρος δεν είναι και ο ίσκιος
που κάνει η απομάκρυνση
και δεν πικράθηκε εξαιτίας του η σκιά μου;
Κάτω η θάλασσα έδειχνε ν' ασπάζεται
τη σκούρα άποψη της νύχτας
παρά των αστεριών τις σκόρπιες αντιρρήσεις.

Καιγόντουσαν ξερόκλαδα και φύλλα παραδίπλα.
Σαν διάπλατο έλα μύριζε ο καπνός.
Σπίθες εξάπλωναν τραγούδι
…αυτά που καίγονται τα έκαψα όλα
κι αυτά που λέγονται τα είπα όλα.
Περίεργο. Σαν διάπλατο έλα μοσχοβόλαγε
και τούτη η απελεύθερη ηρωίδα καύση.

Κάποιος απ' την ομήγυρη ως φαίνεται δεν είχε καλοακούσει τ' όνομά μου
κι όλο το βράδυ με έλεγε Νίκη.
Νίκη, εις υγείαν Νίκη.
Ε πια τι λες, με τέτοιο όνομα
δεν θα σε κατακτήσω ψέμα;
                                                         Tσαγκαράδα

~~~~~~~
* Από την ποιητική συλλογή "Η εφηβεία της λήθης" (1994)

Παρασκευή 22 Ιουνίου 2018

Ανάβουνε φωτιές στις γειτονιές … στις 24 Ιουνίου γιορτάζεται η Γέννηση του αγίου Ιωάννη του Προδρόμου,



Ανάβουνε φωτιές στις γειτονιές …

Στις 24 Ιουνίου γιορτάζεται η Γέννηση του αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, τ’ Άι Γιαννιού του Λιοτροπιού, η Φανιστή, ή Ριζικάρη, του Λαμπαδιάρη η του Κληδόνου, του Ριγανά. Κοντά στις θερινές τροπές του Ήλιου έχει συνδεθεί με αντιλήψεις και εθιμικές ενέργειες που σηματοδοτούν σημαντικές αλλαγές στον κύκλο του χρόνου. Ο καθηγητής κ. Δημ. Λουκάτος χαρακτηρίζει τη γιορτή τ’ άη Γιαννιού από τις «ειδω-λολατρικότερες» του εορτολογίου μας, καθώς «μαζί με τον Άη Γιάννη λατρεύεται, με παλιά υποσυνείδητη εθιμολογία, ο Ήλιος των θερινών τροπών, ανάβονται διαβατήριες και καθαρτήριες πυρές, για τον κρίσιμο χρόνο, ασκούντα, με τλετουργική δεξιοτεχνία η μαντεία και η μαντική, εκβιάζεται σχεδόν η καλή τύχη, επιδιώκεται η υγεία και το σωματικό κάλλος, με τη συγκομιδή θεραπευτικών και αρωματικών ανθόφυτων» (Δημ. Λουκάτου, Τα καλοκαιρινά, έκ. Φιλιππότη, σ. 43)
Την παραμονή, λοιπόν, του Άι Γιάννη του Λιοτροπιού, στις 23 Ιουνίου, σε όλη σχεδόν την Ελλάδα ανάβουν φωτιές γύρω από τις οποίες χορεύουν, τραγουδούν και πηδούν με σκοπό κυρίως την σωματική υγεία. Την ίδια συνήθεια είχαν και άλλοι βαλκανικοί και ευρωπαϊκοί λαοί. Η σύμπτωση της γιορτής της γέννησης του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου με το θερινό ηλιοστάσιο (του Λιοτροπιού) στην άλλη άκρη της διαμέτρου στο κύκλο του χρόνου με τη γιορτή της γέννησης του Χριστού στη θέση του χειμερινού ηλιοστασίου, κατά την οποία η επί ένα εξάμηνο (από τις 22 Ιουνίου) συνεχώς μειούμενη σε διάρκεια ημέρα αρχίζει να αυξάνει, συνηγορεί για τον ηλιολατρικό χαρακτήρα της γιορτής. Εξ άλλου, όπως αναφέρεται στη Βίβλο ο Βασιλεύς Μανασσής ακολουθώντας εθνικά έθιμα και λατρεύοντας τον Βάαλ «διήγε τους υιούς αυτού εν πυρί και ακληδονίζετο και οιωνίζετο».
Την διάδοση των σχετικών εθίμων και από τους χριστιανούς, οι οποίοι συνέχισαν πατρογονικές τους συνήθειες, απαγορεύει η εν Τρούλλω έκτη Οικουμενική Σύνοδος (680 μ. Χ.) «τας εν ταις νουμηνίαις υπό τινων προ των οικείων εργαστηρίων ή οίκων αναπτομένας πυράς, ας και υπεράλλεσθαί τινες κατά τι έθος αρχαίον επιχειρούσιν, από του παρόντος καταργηθήναι προστάσσομεν. Όστις ουν τοιούτόν τι πράξει αφοριζέσθω». 
Παρά τις απαγορεύσεις οι φωτιές του Άι Γιάννη του Ήλιου (του Λιοτροπιού), του Φανιστή της πυρολατρείας (από το φανός = φωτιά μεγάλη με φλόγα), εξακολούθησαν να τελούνται ανελλιπώς διαμέσου των αιώνων, σύμφωνα με γραπτές μαρτυρίες, μέχρι και σήμερα με χαρακτήρα καθαρτήριο, αποτρεπτικό των ασθενειών και αλεξιτήριο των διαφόρων κακών, αλλά και επικοινωνιακό, ερωτικό (ριζικάρης) και μαντικό (κλήδονας).

Ο Γιώργος Σεφέρης, που γνωρίζει τις λεπτομέρειες των σχετικών μαντικών ηλιολατρικών εθίμων, όπως η μολυβδομαντεία, η κατοπτρομαντεία (καθρέφτισμα στην επιφάνεια του νερού πηγαδιού στις 12 το μεσημέρι ή τα μεσάνυχτα), η τεφρομαντεία για το μάντεμα του μελλοντικού συντρόφου. Ας το χαρούμε:
Φωτιὲς τοῦ Ἅϊ-Γιάννη
Ἡ μοίρα μας, χυμένο μολύβι, δὲν μπορεῖ ν᾿ ἀλλάξει
δὲν μπορεῖ νὰ γίνει τίποτε.
Ἔχυσαν τὸ μολύβι μέσα στὸ νερὸ κάτω ἀπὸ τ᾿ ἀστέρια κι ἂς ἀνάβουν οἱ φωτιές.
Ἂν μείνεις γυμνὴ μπροστὰ στὸν καθρέφτη τὰ μεσάνυχτα βλέπεις
βλέπεις τὸν ἄνθρωπο νὰ περνᾶ στὸ βάθος τοῦ καθρέφτη
τὸν ἄνθρωπο μέσα στὴ μοίρα σου ποὺ κυβερνᾶ τὸ κορμί σου,
μέσα στὴ μοναξιὰ καὶ στὴ σιωπὴ τὸν ἄνθρωπο
τῆς μοναξιᾶς καὶ τῆς σιωπής
κι ἂς ἀνάβουν οἱ φωτιές.
Τὴν ὥρα ποὺ τέλειωσε ἡ μέρα καὶ δὲν ἄρχισε ἡ ἄλλη
τὴν ὥρα ποὺ κόπηκε ὁ καιρός
ἐκεῖνον ποὺ ἀπὸ τώρα καὶ πρὶν ἀπὸ τὴν ἀρχὴ κυβερνοῦσε τὸ κορμί σου
πρέπει νὰ τὸν εὕρεις
πρέπει νὰ τὸν ζητήσεις γιὰ νὰ τὸν εὕρει τουλάχιστο
κάποιος ἄλλος, ὅταν θά ῾χεις πεθάνει.
Εἶναι τὰ παιδιὰ ποὺ ἀνάβουν τὶς φωτιὲς καὶ φωνάζουν μπροστὰ στὶς φλόγες μέσα στὴ ζεστὴ νύχτα
(Μήπως ἔγινε ποτὲς φωτιὰ ποὺ νὰ μὴν τὴν ἄναψε κάποιο παιδί, ὦ Ἠρόστρατε)
καὶ ρίχνουν ἁλάτι μέσα στὶς φλόγες γιὰ νὰ πλαταγίζουν
(Πόσο παράξενά μας κοιτάζουν ξαφνικὰ τὰ σπίτια, τὰ χωνευτήρια τῶν ἀνθρώπων, σὰν τὰ χαϊδέψει κάποια
ἀνταύγεια).
Μὰ ἐσὺ ποὺ γνώρισες τὴ χάρη τὶς πέτρας πάνω στὸ θαλασσόδαρτο βράχο
τὸ βράδυ ποὺ ἔπεσε ἡ γαλήνη
ἄκουσες ἀπὸ μακριὰ τὴν ἀνθρώπινη φωνὴ τῆς μοναξιᾶς καὶ τῆς σιωπῆς
μέσα στὸ κορμί σου
τὴ νύχτα ἐκείνη τοῦ Ἅι-Γιάννη
ὅταν ἔσβησαν ὅλες οἱ φωτιές
καὶ μελέτησες τὴ στάχτη κάτω ἀπὸ τ᾿ ἀστέρια.
Λονδίνο, Ἰούλιος 1932
Δείτε περισσότερες αντιδράσεις

Κυριακή 3 Ιουνίου 2018

ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Σ. ΛΟΥΚΑΤΟΣ, (1908-2003) - «Η "ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΗ" ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ»

Dionisis Vitsos
ΖΑΚΥΝΘΟΣ


«Η Παράδοση, δεν μας παρακαλεί ούτε μας αναγκάζει να την προσέξουμε. Η ίδια αδιαφορεί για τη συντήρηση και τη συνέχειά της. Εμείς είναι που τη χρειαζόμαστε για μια συνειδητή και ενθαρρυντική συνεχεία της δικής μας ζωής.
~~~
Καλλιεργώντας και διατηρώντας τον οποιονδήποτε μύθο (αρχαίο ή και νεώτερο) αξιοποιούμε και επαυξάνουμε το "ποιητικό" μέρος της ζωής και της σκέψης μας, κι εφοδιάζουμε τη λογοτεχνία και τις τέχνες μας με στοιχεία ελληνικής έμπνευσης και ελληνικής προβολής.
Ακόμα κι η τεχνολογία χρειάζεται μια ατμόσφαιρα "μύθου".
Το μεταφυσικό στοιχείο θα είναι πάντα απαραίτητο στη ζωή μας, όπως και το φυσικό...»

ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Σ. ΛΟΥΚΑΤΟΣ, (1908-2003) 
Καθηγητής της Λαογραφίας, ερευνητής και συγγραφέας.
«Η "ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΗ" ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ», ΕΥΘΥΝΗ 1985

______
[ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: Μαχαιράδο Ζακύνθου, Πανηγύρι γύρω στο 1900. Από το «ZANTE» του Λουδοβίκου Σαλβατόρ, Πράγα 1904]

Παρασκευή 1 Ιουνίου 2018

Ιούνιος ή Θεριστής λόγω του ότι είναι ο κατεξοχήν μήνας του θερισμού των δημητριακών


  ΑΠΟ ΤΗΝ ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ ΜΑΣ..... 

Καλώς τόνε το θεριστή, όπου μας εγλιτώνει, και με τα στάρια τα πολλά, το σπίτι μας φορτώνει. 
[Ελληνική]
~~~~~~~

Ο έκτος μήνας του Γρηγοριανού (Νέου) Ημερολογίου, με διάρκεια 30 ημέρες. Αρχικά, ο Junius ήταν ο τέταρτος μήνας του δεκάμηνου Ρωμαϊκού ημερολογίου και πήρε το όνομά του, κατά την επικρατέστερη εκδοχή, από τη θεά Γιούνο (Juno, Ήρα), σύζυγο του Γιούπιτερ (Jupiter, Ζευς) και προστάτιδα του οίκου και του γάμου, στον οποίο είναι αφιερωμένος ο μήνας. Κατά μία άλλη εκδοχή, ο Ιούνιος πήρε το όνομά του από τον Λεύκιο Ιούνιο Βρούτο, τον πρώτο Ύπατο που θεμελίωσε τη Δημοκρατία στη Ρώμη, τον 5ο αιώνα π.Χ. Με την αναμόρφωση του Ρωμαϊκού Ημερολογίου από τον Νουμά Πομπίλιο έλαβε την έκτη θέση στο δωδεκάμηνο, πλέον, Ρωμαϊκό Ημερολόγιο, θέση που διατηρεί μέχρι σήμερα.
Στο αρχαίο Αττικό ημερολόγιο ο Ιούνιος αντιστοιχούσε με το δεύτερο δεκαπενθήμερο του μήνα Θαργηλιώνα και το πρώτο δεκαπενθήμερο του μήνα Σκιροφοριώνα. Στο διάστημα αυτό στην Αθήνα γιορτάζονταν τα:
Στη νεώτερη Ελλάδα, ο Ιούνιος έχει πολλές λαϊκές ονομασίες, που σχετίζονται με τις αγροτικές ασχολίες της εποχής:
  • Θεριστής, λόγω του ότι είναι ο κατεξοχήν μήνας του θερισμού των δημητριακών.
  • Αλυθτσατσής, Ρινιαστής, Ορνιαστής και Απαρνιαστής, ονομασίες που προέρχονται από την τεχνητή γονιμοποίηση των ήμερων σύκων, με καρπούς αγριοσυκιάς.
  • Κερασάρης και Κερασινός, λόγω της ωρίμανσης των κερασιών.
  • Τζιτζικάρης, λόγω της δυναμικής παρουσίας των τζιτζικιών.
Τον Ιούνιο έχουμε το θερινό ηλιοστάσιο με τη μεγαλύτερη μέρα του χρόνου για το Βόρειο Ημισφαίριο, που πρακτικά σημαίνει την έναρξη του καλοκαιριού.
Μεγάλες θρησκευτικές γιορτές του μήνα:

   Διαβάστε ακόμα: